Blätter der Fehrs-Gilde

Fehrs-Gilde, Verein zur Förderung des Niederdeutschen e. V.

neue Folge Nr. 23 Juli 2004 1 €

De Vörlaag för de eerste Siet hebbt wi nu vun Reinhard F. Hahn kregen. He wahnt in Seattle (USA) un arbeidt an de Universität Washington. Boren is he in Hamborg-Willemsborg. In China un in Amerika hett he Sinologie un Japanologie studeert. Vör 'n poor Johr hett he den Freudenthal-Pries wunnen, un wi hebbt in 'n Oktober 2001 in de Blääd vun de Fehrs-Gill Nr. 12 al mal welk vun sien Texten stahn hatt (S. 1 un S. 6/7), dor ok to 'n Deel ünner sien Pseudonym Franz Brookmann. He hett domals dorto schreben: "Schöön, dat de Fehrs-Gill de Gedichten nehmen will. Dat is mi wichtig to bewiesen, dat uns Spraak för allens Möögliche goot noog is, ok för dat Öbersetten or Nadichten vun 'Weltliteratur'…" -

Nu hett Reinhard F. Hahn uns för de eerste Siet de dree Haiku schickt, jeedeen in Japaansch, in Ingelsch un in Plattdüütsch. Wokeen de dree enkelten Gedichten schreben hett, dat steiht dor ünner. - Ok hier seht wi wedder, dat dat Öbersetten in un ut dat Nedderdüütsche goot geiht un dat Nedderdüütsch ebenso passen deit för de Haiku, de Weltliteratur sünd, as de annern Spraken ok. - Nee, Plattdüütsch is nix, wo en so mit ümspringen kann as mit en Muultrummel, de all dat rutbrummt, wat 'n dor rinbrummelt; Plattdüütsch (or Nedderdüütsch, as wi ok seggen köönt), is en Instrument, wo sik feine Stücken un fiene Saken op spelen laat. Un wenn wi fiene Saken op uns Instrument speelt, denn söllt wi ok richtig spelen. De dat nich lehrt hett, de sall de Fingern vun dat Instrument laten, wat he nich spelen kann. Un wo en dat wiest, dat he spelen kann, dor laat uns applauderen! Un wenn en man blot murksen kann, denn sullen dor ok welk vun uns geern mal 'n Woort fallen laten un Bescheed seggen. Dat geiht doch nich an, dat wi mit uns' Plattdüütsch Schindluder drieben laat. Literatur is dat, wat F o r m hett. Wat keen Form hett, dat mag amüsant sien, man Literatur is dat denn nich.

Dat helpt al wat un kann nich schaden, wenn wi bi den Dreeschritt blievt un fraagt na I n h o l t, na F o r m un na S i n n . Graad bi de Plattdüütschen kümmt dat ümmer wedder vör, dat se man blot den I n h o l t in't Oog faat un de annern Sieden nich sehn könnt or nich sehn wöllt.

Literatur sünd d e Texten, de Interpretatschoon bruukt un de Interpretatschoon weert sünd. Un wenn dat Bremer Institut för nedderdüütsche Spraak in sienen Pressedeenst meent, dat de hele Welt (de, de nich twei is) un öllere Lüüd ehr persöönlich Trüchdenken nix döögt, denn mutt dat Institut sik seggen laten, dat d i s s e Opfaten nich as sachverstännige Literaturkritik gellen kann.

Nich all, de wat schrieben doot, sünd Literaten. Un nich all, de mit Texten (un mit Böker) ümgaht, hebbt ok en Ahnung vun dat, woröber se snackt or schrievt. Interpreteren un kritiseren mutt 'n lehrt hebben, sünst sull 'n leber stillswiegen. Man de, de wat lehrt hebbt, de söllt nich still sien, de söllt sik to Woort mellen! Reinhard F. Hahn hett hier en goot Stück Arbeit aflebert. Dat is godes Plattdüütsch, hett Format, dat heet: hett Form un seggt ok wat ut, wo 'n öber nadenken kann. - Applaus!

H.K.

Dat Märken "Fro Holle" ("Fro Meddern")

Wokeen is dat, disse Märken-Figur, de wi bi de Bröder Grimm ehr Kinner- un Huusmärken findt? Dor heet se 'Fro Holle'. In Holsteen, ok bi Klaus Groth, heet se 'Fru Meddern', so in sien Gedicht "De Snee":

"…Fru Meddern, Fru Meddern,/ herinner, kruup ünner,/ un roop alle Kinner!/ De Höhner, de Küken / schüllt kamen, schüllt kieken,/ schüllt kieken un sehn / de Groten, de Kleen'n / alleben, alleben / den Snee ut 'n Heben."

In Sleswig-Holsteen hebbt noch in't 19. Johrhunnert de Froonslüüd, de wi hüüttodaags 'Tante' nöömt, 'Meddern' un 'Möösch' heten: "Annameddern"("Annamöösch"), "Stinameddern"("Stinamöösch"), "Trinameddern" ("Trinamöösch") un so wieder. Man nich blot Verwandte, ok gode Bekannte, Naversche, öllere Froonslüüd, to de 'n Vertroen harr, de Bescheed wüssen un fründlich weern, de helpen kunnen un wullen, de heten "Meddern" or "Möösch". De Lüüd hebbt denn vun so 'n Fro snackt un hebbt ehr toschreben, dat se de Sneeflocken warbeln lett, wenn se ehr Bett opschüddelt. –

Wokeen is se?

Se is keen Töversch, keen Fee, ok keen Hex; man blot de gode Fro, de uns lieden mag.

Un wat bedüüdt dat nu, dat de flietige Deern gollen warrt, wenn se Fro Meddern bemött un bi ehr in Deenst geiht?

Dat heet nich, dat dat Mäken verwannelt un vertövert worrn is. Dat Gold is en Sinnbild, en Symbol, dat hinwiest op ehr Wesen un ehren Charakter, op ehr Ansehn, dat se sik verdeent hett. Se is de Flietige un de, de helpt, de nich toeerst an sik denkt; deswegen möögt de Minschen ehr geern. Se is Gold weert.

Dorgegen warrt de fule Deern heel minn ansehn. Se is ja ok de, de ümmer toeerst an sik denken deit, de nich helpen will, de veelmehr wat hebben will. Se süht man blot ehren Vördeel un pleegt ehr Fuulheit, un deswegen möögt de Minschen ehr nich lieden. Se is dat Gegendeel vun de Flietige. Se steiht nich gollen dor, man ganz mies un mickerig un unansehnlich, asig as Pick, so swatt un smeerig.

Dat Märken wiest uns, wo de Flietige un de Fule jede d e n Lohn kriggt, de ehr tosteiht: de een is de "Goldmarie" un de anner de "Pickmarie". Un dorto hett Fro Meddern nix daan; de Deerns hebbt blot dat kregen, wat se verdeent hebbt, wat ehr tosteiht. - D a t will dat Märken uns wiesen.

Wi mööt weten, dat dat Märken i n B i l l e r dat vermittelt, wat dat meent; so as ok de Bibel. In Biller, as wi se ok in 'n Droom to sehn kriegt, de jedermann verstahn kunn un sull.

De Grimms hebbt dat Märken, wat dor "Fro Holle" heet, ünner de Nummer 24 in ehr Sammeln opnahmen. Dat sall hier nu op Platt vertellt warrn: Dat Märken stammt ut Hessen, ut de Gegend vun den Hogen Meißner, dat is en groten Barg, de twüschen Werra un Fulda liggt. Dor vertellt de Lüüd, dat op dissen Barg, op den Hogen Meißner Fro Holle to Huus is.

F r o M e d d e r n

Dor is mal 'n Wittfro west, de hett twee Döchter hatt, de een schöön un flietig, de anner asig un fuul. Man se hett de fule, ehr egen Dochter, veel leber, un de gode mutt all de Arbeit doon un mutt Aschenpüüstersch spelen. De arme Deern sall jeden Dag op de Straat bi den Soot sitten un so veel spinnen, dat ehr dat Bloot ut de Fingern springt.

Nu kümmt dat so wiet, dat de Spool mal ganz blödig is, do bückt se sik dal na den Soot un will dat Bloot afwaschen, man de Spool fallt ehr ut de Hand un rin na 't Water. Do weent se un löppt na de Steefmudder un vertellt vun ehr Unglück. Man de schimpt mit ehr un seggt: "Wenn du de Spool hest dalfallen laten, denn haal ehr ok man wedder hooch!" Do geiht dat Mäken trüch na den Soot un wet nich, wat se anfangen sall, un in ehr Angst springt se dal un will de Spool wedder rophalen. Se kümmt ganz vun Sinnen, un as se wedder to sik kümmt, do findt se sik midden op en schöne Wisch, dor schient de Sünn, un dusend Blomen blöht.

Se geiht vöran un kümmt an enen Backaben, de is ganz vull Broot, un dat Broot röppt: "Och, treck mki rut, treck mi rut, ik bün al lang goor!" Do geiht se bi un haalt en Broot na dat anner mit den Schüver rut.

Denn geiht se wieder un kümmt an enen Boom, de hangt ganz vull Appeln, de roopt: "Och schüddel mi, schüddel mi, wi Appeln sünd riep, all mit'nanner." Se schüddelt den Boom, un de Appeln fallt in 't Gras, un se schüddelt, bit keen mehr baben is, un as se denn all de Appeln in enen Hupen tosamenleggt hett, geiht se wieder.

Denn kümmt se an en lütt Huus, dor kickt en ole Fro rut, man wo de so grote Tähnen hett, is se bang un will weglopen. De ole Fro aver röppt ehr na: "Worüm büst du bang, mien Kind? Bliev bi mi. Wenn du all de Arbeit in 't Huus doon wullt, denn sall di dat goot gahn. Du musst blot oppassen, dat du mien Bett ornlich opmaakst un flietig opschüddelst, so dat de Feddern fleegt, denn sneet dat in de Welt. Ik bün Fro Meddern."

Un wo de Fro ehr nu so goot tosprickt, do faat de Deern sik en Hart, willigt in un geiht bi ehr in Deenst. Se deit ok allens to ehr Tofredenheit un schüddelt de Betten ümmer bannig op, so dat de Feddern as Sneeflocken ümher fleegt, un dorför hett se denn ok en godes Leben bi ehr, keen böös Woort, un all Daag goot to eten.

As se en Tietlang bi Fro Meddern west is, do warrt se trurig un weet anfangs gor nich, wat ehr fehlt, un toletz markt se, dat se Heimweh hett. Un liekers ehr dat dor dusendmaal beter geiht as to Huus, so hett se doch dat Lengen dorhin, un toletz seggt se denn to ehr: "Mi verlangt na Huus, un wenn mi dat ok noch so goot geiht hier ünnen, ik kann doch nich länger blieben, ik mutt wedder rop na mien Lüüd." Fro Meddern seggt: "Dat gefallt mi, dat du wedder na Huus wullt, un wo du mi hier so tro holpen hest, will ik di sülbst wedder na baben bringen."

Se nimmt ehr bi de Hand un bringt ehr vör dat grote Door. Dat Door geiht op, un as dat Mäken graad dorünner steiht, do fallt en mächtigen Goldregen dal, un all dat Gold blifft an ehr hangen, so dat se öber un öber dorvun bedeckt is. "Dat sallst du hebben, wo du so flietig west büst", seggt Fro Meddern, un se gifft ehr ok de Spool wedder, de in den Soot fullen weer. Un denn warrt dat Door wedder toslaten, un de Deern is wedder baben op de Welt, nich wiet vun de Mudder ehr Huus. Un as se op den Hoff kümmt, do sitt de Hahn baben den Soot un röppt: "Kikeriki, uns' gollen Jungfer is wedder hie!"

Do geiht se rin na ehr Mudder, un wo se so mit Gold bedeckt is, warrt se vun ehr un vun ehr Swester goot opnahmen. Se vertellt allens, wat ehr bemött is, un as de Mudder to hören kriggt, wo se to den groten Riekdom kamen is, do will se de anner, de asige un fule Dochter, dat sülbe Glück besorgen.

De mutt sik denn an den Soot setten un spinnen, un dormit ehr Spool blödig warrt, stickt se sik in 'n Finger un stött ehr Hand in de Doornheck. Denn smitt se de Spool na den Soot rin un springt achteran.

Se kümmt op de sülbe Wisch un löppt den sülben Padd lang. As se an den Backaben kümmt, do röppt dat Broot wedder: "Och treck mi rut, treck mi rut, sünst verbrenn ik, ik bün al lang goor." Man de Fule antert: "Nu harr ik Lust, mi schietig to maken", un geiht wieder. Bald kümmt se an den Appelboom, de röppt: "Och schüddel mi, schüddel mi, wi sünd all mit'nanner riep." Man se antert: "Dat kunn mi so passen! Mi kunn ja en op 'n Kopp fallen", un se geiht denn wieder.

As se an dat Huus vun Fro Meddern steiht, do is se gor nich bang, wo se ja vun de ehr groten Tähnen al höört hett, un se fangt denn ok gliek bi ehr an. Den eersten Dag mutt se sik Gewalt andoon un ehr Arbeit maken, allens, wat Fro Meddern seggt. Se denkt ja an dat vele Gold, wat de ehr schenken will. Den tweten Dag fangt se al dat Fulenzen an, un den drütten Dag noch mehr, do will se morgens nich opstahn. Se maakt ok Fro Meddern ehr Bett gor nich op, so as dat sien sall, un schüddelt gor nich, dat de Feddern fleegt. Do warrt Fro Meddern dat öber, un se maakt mit ehr en End, un do is de Fule tofreden un denkt, nu sull de Goldregen kamen. Fro Merddern nimmt ehr mit na dat Door, un as se dor ünner steiht, do warrt en groten Ketel mit Pick op ehr utgaten. "Dat is de Lohn för dienen Deenst", seggt Fro Meddern un slütt dat Door to.

Do kümmt de Fule na Huus un is öber un öber vull Pick, un de Hahn op den Soot de kreiht: "Kikeriki, uns' schietige Jungfer is wedder hie!" Un all dat Pick blifft an ehr backen un will nich wedder afgahn, so lang as se leevt.

Plattdüütsch vun H.K.

(Hinwiesen wöllt wi hier ok op en anner Faten vun dit Märken in: Grimms Märchen. Plattdüütsch vertellt, hgg. von Bolko Bullerdiek, Hamburg 1993, Quickborn-Verlag; - dor ünner den Titel <Fro Holl>)

Un ok noch en Hinwies op dat Tempus vun de Vertellen: De Bröder Grimm ehr Vertellen staht in Präteritum (Vergangenheit). Wilhelm Wisser hett sien Plattdüütschen Volksmärken mit enen Perfekt-Satz anfungen un hett denn in Präsens to End vertellt. – Dat is woll so, dat Vertellen in Präsens dicht op uns tokaamt; man dat gifft ok welk, de seggt, se weern in Gefohr vun Öber-Dramatiseren. - -

UT DE PLATTDÜÜTSCHE WELT

Johann Hinrich Fehrs un de Auguste Viktoria-School in Itzehoe

Maten vun de Fehrs-Gill weet woll, dat Johann Hinr. Fehrs in Itzehoe Schoolmeister west is. Dor weer he de Baas vun de "Höhere Töchterschule". –

Dorto schrifft uns nu Fro Heinke Hegeler, Schoolmeistersch ut Itzehoe:

"Anbei übersende ich Ihnen einen Flyer zur Veranstaltung >Auguste Viktorias musikalisches und literarisches Tafelkonfekt< im Rahmen des 100. Geburtstages der Auguste Viktoria-Schule.

Diese Schule ist entstanden aus der "Höheren Töchterschule des Herrn Fehrs".

Unter den Gesangskünstlern wird Bettina von Krauss vier Fehrs-Gedichte zu Gehör bringen,

die von seiner Tochter Anna Elisabeth …vertont wurden.

Die Titel sind: Lengen, Achter Eken versteken, Verlaten, Danzleed."

100 Jahre Auguste Viktoria-Schule Itzehoe am 11. September 2004 um 19 Uhr

im Theater Itzehoe. Literaturausstellung im Foyer.

Eintrittskarten (12,50 € ) erhältlich bei: Buchhandlung Gerbers (04821-3744);

Heinke Hegeler (04821- 93729); Helga Spendlin-Nehlsen (04821-94485);

Vorverkaufskasse Theater Itzehoe (04821-670931).

***

Lengen

Achter de blauen Bargen

dor steiht en lütte Kaat.

O dat de Weg so swoor un wiet!

O dat so langsam geiht de Tiet!

Mien Hart is fröh un laat

achter de blauen Bargen.

Fleder un rode Rosen

vör't Finster un an de Muer,

dor dröömt en Flasskopp jung un fee,

de Backen root, de Nacken as Snee.

O stunn ik an de Muer

twischen de roden Rosen!

Erstveröffentlichung: "Weltblatt" in Grand Island (Nebraska) 1889

Ümmerto mutt ik denken

an di in wiede Feern.

Hier blöht woll Mäten smuck un slank -

mien Ogen sünd blind, mien Hart is krank,

an di, mien söte Deern,

ümmerto mutt ik denken.

Achter de grauen Wolken

dor lacht de blanke Sünn.

De Sommer löppt, de Winter geiht,

wenn wedder de Busch in Rosen steiht.

O still, wo lacht de Sünn

achter de grauen Wolken!

Verlaten

Marieken, wat wullt du

dor buten in 'n Goorn?

All de lütten Maiblom'n

sünd krank un verfror'n.

Marieken, wat schuulst du

lang de stille Straat?

Soldaten sünd Vagels,

se kaamt un se gaht.

Marieken, wat horkst du

in de wiede Feern?

Achter't Holt blaast de Trumpett,

adjüüs mien lütt Deern!

Erstveröffentlichung:

"Itzehoer Nachrichten" 1888

Achter Eken versteken

Achter Eken versteken

in'e Eck an den Beek,

dor singt dat un klingt dat

de ganze lange Week.

Achter Eken versteken

dor steiht en lütte Kaat,

dor hamert un hövelt

Hans Kasper fröh un laat.

In Köök un in Kamer,

in Goorn un in Stuuv,

dor trällert lütt Trina

as en smucke Lacherduuv.

Erstveröffentlichung: "Schleswig-

Holsteinisches Sonntagsblatt" 1879

Marieken, wat weenst du

in Schört un in Dook?

Soldaten mööt wannern,

un ehr Hart wannert ok.

Marieken, wat söchst du

noch buten in'n Goorn?

All de lütten Maiblom'n

sünd krank un verfror'n.

Un kommt de Fieravend,

denn haakt se sik in

un gaht mal na 't Roggenfeld

un Kantüffelland hin.

De Haadboor op 't Huusdack

de klappert ehr na -

bröch he woll wat Nies mit

von 't grote Afrika?

He weet woll, wat he seggen will,

un sien Fro weet dat ok:

Lüüd mit lange Nesen

sünd ümmer so klook.

Heinz C. Harms ausgezeichnet

Heinz C. Harms ist seit 1957 Mitglied des Hamburger Heimatvereins "Up ewig ungedeelt" von 1985 e.V. und seit 1976 auch dessen Vorsitzender. Auch hat er den Bürgerverein in Hamburg-Bramfeld mitgegründet und ist dort langjähriges Vorstandsmitglied.

Für die Fehrs-Gilde ist von Interesse, dass er 1976 einen Niederdeutschkreis gründete, der zunächst das HEW-Kasino nutzte und seine Treffen später ins Hamburg-Haus verlegte, und 1986 den „Arbeitskreis Niederdeutsch Bramfeld" gründete. Lesungen alter und neuer niederdeutscher Schriftsteller waren und sind das Markenzeichen dieser Organisationen. Seit 1968 gibt er auch das informative und professionell gestaltete Vereinsblatt "KIEKUT" heraus. Er hat sich um die plattdeutsche Sprache verdient gemacht.

So war es nur folgerichtig, dass ihm im Jahre 2001 durch Bürgermeister Ole von Beust die "Stolten-Medaille" verliehen wurde. Und der Zentralausschuss der Hamburger Bürgervereine von 1886 hat Heinz C. Harms nun mit dem sogenannten Portugaleser ausgezeichnet. Der erste Potugaleser wurde 1623 nach portugiesischem Vorbild geprägt, um an die Geburtsstunde der Hamburger Admiralität zu erinnern. Noch heute werden Gäste Hamburgs für Verdienste um die Hansestadt mit ihm ausgezeichnet. Der Potugaleser "Bürger Danken", den Heinz C. Harms erhielt, wurde 1886 eingeführt. Er wurde ihm ausdrücklich für seinen Einsatz für die niederdeutsche Sprache verliehen.

H.T.

***

Niederdeutsch-Professur in Kiel gesichert

Niederdeutsch an der Christian-Albrechts-Universität zu Kiel ist auch nach dem bevorstehenden Ausscheiden des Lehrstuhlinhabers Prof. Dr. Hubertus Menke gesichert. Seine Stelle wird ausgeschrieben. Die Ausschreibung entspricht der bisherigen Ausrichtung des Lehrstuhls. Das teilte die Pressestelle der Universität mit.

Vor dem Hintergrund der Einsparung der Niederdeutsch-Professuren an den Universitäten Greifswald und Göttingen war die Spannung groß, ob an der Kieler Universität Gleiches geschehen würde. Die Niederdeutschen hatten sich gründlich auf eine breite sprachpolitische Diskussion vorbereitet. Sie ist nicht mehr nötig. Offenbar hat Prof. Dr. Menke selber die Universität von der Notwendigkeit, die Forschung und Lehre des Niederdeutschen im Lande Schleswig-Holstein fortzusetzen, überzeugt.

Die Universität wird mit der Ausschreibung ihrem Anspruch, Landesuniversität zu sein, gerecht. Denn die niederdeutsche Sprache ist in Schleswig-Holstein besonders lebendig.

Die Kultusministerin hatte laut Mitteilung des Kultusministeriums der Wiederbesetzung unverzüglich zugestimmt.

Als intensiv und erfolgreich arbeitender Wissenschaftler lag Menke daran, die niederdeutschen Mundarten Schleswig-Holsteins, ihre Literatur und Sprachkultur zu erforschen, zu vermitteln und zu pflegen. Er hat sich auch für Ehrenämter und Sonderaufgaben in Deutschland und in Nachbarländern, insbesondere aber in Schleswig-Holstein, zur Verfügung gestellt. Er ist Mitglied des Niederdeutschen Beirates beim Schleswig-Holsteinischen Landtag, war Mitglied in Berufungskommissionen der Universitäten Rostock, Greifswald und Leipzig, ferner Gutachter für die Deutsche Forschungsgesellschaft, den Belgischen Nationalfonds und den Österreichischen Nationalfond sowie Vorsitzender des Vereins für niederdeutsche Sprachforschung. Ebenso war er Gutachter in der Frage, ob Niederdeutsch in die Europäische Sprachencharta aufgenommen werden könnte und sollte. Seine Gutachten haben zur Aufnahme von Niederdeutsch in die Charta geführt.

Heinrich Thies

***

« Moin, moin, ik bün ut Japan »  - Warum ein Japaner Plattdeutsch lernt

"Heinrich Kahl organisierte zusammen mit der Fehrs-Gilde im "Haus Mecklenburg", Ratzeburg, einen plattdeutschen Nachmittag über Haiku und Märchen in dieser Sprache. Anlass war der Besuch eines Gastes aus Japan, der sich nicht nur mit der für ihn heimischen Dichtung der Haiku beschäftigt, sondern auch gerade mit der niederdeutschen Sprache. Es war bewundernswert… zu erleben, wie sich ein Mensch aus dem Fernen Osten in Plattdeutsch auszudrücken vermochte und zum Beispiel neben Übersetzungen aus der eigenen Sprache auch das Grimmsche Märchen vom Süßen Brei vorzulesen verstand. Der herzliche Beifall war verdient. …" (Jens Westermann)

"Ik bün ut Japan", sagte der kleine Mann … im klaren Plattdeutsch. Yasuji Waki (67) ist wohl der einzige Japaner, der die niederdeutsche Sprache lernt. Schon seit seiner Studienzeit ist der Germanist (auch) von Theodor Storms Werken fasziniert, schrieb seine Diplomarbeit über Leben und Werk des Husumer Dichters.

Neugierig auf die plattdeutsche Sprache war er durch seine langjährige Dolmetschertätigkeit beim japanischen Musikinstrumente-Konzern Yamaha geworden. Nicht nur ins Englische und Deutsche musste er übersetzen, auch ins Niederländische. "Die Ähnlichkeit faszinierte mich", so Waki. Seitdem führt der Japaner Korrespondenz mit einigen Schleswig-Holsteinern, bei denen er eine Woche zu Gast war…Yasuji Waki ist auch Schüler gewesen von dem japanischen Professor Watanabe, der nicht nur gut plattdeutsch sprach und in den 70er Jahren Hamburg besuchte, sondern u.a. auch Fritz Reuter ins Japanische übersetzte.

***

"Talk op Platt" is doot – "ToP" sall leben! - ["Der König ist tot, es lebe der König"]

Dat ole Talk op Platt is an'n Sünndag, den 4. April toletz west, man liekers sall dat nich doot sien, dat geiht op 'n anner Oort un Wies wieder, hebbt de dree Mannslüüd vun den NDR, Volker Zielke, Uwe Michelsen un Andreas Reichstein verkloort.

Dat sall nu nich mehr, as bither, so 'n Oort "Show" op 'n Saal blieben, dat söllt mehr so 'n Reportagen warrn. As Reporter söllt Falko Weerts un Kerstin Kromminga (beid ut Oostfreesland) mit 'n Spannwark (Motorrad mit Biwagen) ünnerwegens sien un Land un Lüüd besöken. – So kriggt nu de Sendung "Talk op Platt", de öber 22 Johr, mehr as 160 mal utstrahlt worrn is, en anner Gesicht. – Falko blifft dorbi, de weet ok, wat Noot deit, un an 'n Sünndag-Abend, to de best Senn-Tiet, wöllt se ok biblieben, 8 mal in 't Johr. Wi sünd toversichtlich, dat dat wat warrt!

***

"Abschluss Preußisches Wörterbuch gesichert"

teilt das Institut für niederdeutsche Sprache mit. Dazu Dr. Reinhard Goltz: "Die Älteren haben ihn noch im Ohr, den typischen ostpreußischen Tonfall. …Über 50 Jahre lang hatte man in Kiel Daten gesammelt und ausgewertet: Alltagstexte, Rätsel, Wetterregeln, Volkslieder…Daraus war nach und nach ein 6-bändiges wissenschaftliches Werk entstanden…. Wir retten damit nicht das ostpreußische Platt. Aber wir halten eine aussterbende Sprachkultur für die Nachwelt fest." –

Von Anfang 2005 an kann das Preußische Wörterbuch dann endlich komplett beim Wachholtz-Verlag bezogen werden.

***

De nee stifte KLAUS - GROTH - PREIS (LYRIK) is to' n eersten Mal utgeben worrn.

Karl-Heinz Groth (Goosefeld bi Eckernför) hett dissen Pries in't Leben ropen, de Stadt Heid hett noch wat togeben, so dat nu 3000 € för den Winner to Verfügung staht.

Tospraken kregen hett dit Johr Willi F. Gerbode ut Rosendahl (Münsterland) den Pries för sienen Gedichtzyklus "Gewidder an 't Enne vun 't Dag".–

De Pries is utgeben worrn an 'n Freedag, den 11. Juni in Heid. –

Wi sünd tofreden, dat disse nee Pries en Signal sett för plattdüütsche Lyrik; Lyrik is sünst ümmer swoor an 'n Mann to bringen; denn Gedichten, de wat dögen söllt, sünd meist sodennig konzentreert un dicht, dat 'n sik ümmer orig Möh geben mutt, dor achter to kamen. Lyrik verstahn geiht man blot, wenn man Biller sehn, Melodien hören un Signalen verstahn kann. Disse Pries wiest mal wedder: Riemeln alleen langt nich för Lyrik. –

Ditmal hebbt 60 Schrieverslüüd tosamen mehr as 360 Gedichten inschickt hatt.

NIES UT MIEN BÖKERSCHAPP

Jürnjakob Swehn, der Amerikafahrer von Johannes Gillhoff

Villicht steiht dat ok bi Se tohuus in 't Bökerschapp: en ole Book, in 't Johr 1916 rutkamen. Mi fallt dat jüst mal wedder in de Hand, ik kiek en beten hier, lees en poor Regen dor - un denn mark ik, dat is gor nich stövig un olt, dat leevt un nimmt mi mit op en besünner Reis'.

"Jürnjakob Swehn, der Amerikafahrer" is en Roman vun den Meckelnbörger Johannes Gillhoff - en Bestseller ut ole Tieden, un dat Book is nich mal op Plattdüütsch schreven.

Nu fraagt Se mi woll: wat schall dat nu, so en olen "Schinken" un denn ok noch hoochdüütsch? Nu, dat hett en besünner Geschicht, worüm ik jüst op düt Book kamen bün.

In 't 19. Johrhunnert - af 1830 bit meist hen to den Eersten Weltkrieg – sünd 1,5 Millionen Lüüd mit plattdüütsche Moderspraak na Noordamerika utwannert. Tohuus geev dat meist keen seker Tokunft för se all, so söchen se ehr Glück över 'n Groten Diek in de Niee Welt. Dor kregen se Land un kunnen sik en beter Leven opbuen.

Düsse Geschicht un noch veel mehr stickt in den olen Roman ut mien Bökerschapp binnen. Dor warrt vertellt vun dat harte Leven vun de Utwannerers, de mit meist nix mehr as ehr plattdüütsche Spraak ut de ole Heimat na Amerika trocken sünd.

De plattdüütsche Moderspraak is lange Tiet lebennig bleven bi de Utwannerers in Amerika. Eerst twüschen de beiden Weltkriegen un ok dorna warrt dat anners, as dat Düütsche, un dormit ok dat Plattdüütsche in 't Utland slecht ansehn weer. So verleert ok de Plattdüütschen in Amerika, jüst so as bi uns, mehr un mehr ehr Moderspraak. In de 1990er Johren gifft dat sowat as en "Platt-Renaissance" in Amerika. De Lüüd söökt na ehr Wuddeln, un mit veel Hülp ut Noorddüütschland kümmt Platt wedder togangen.

In düsse Daag kümmt in Amerika en lütt Book över de Geschicht vun de Plattdüütschen in Amerika op 'n Markt - mit en engelschen, en hoochdüütschen un en plattdüütschen Text. Un dorför is "Jürnjakob Swehn", de noorddüütsche Klassiker, wedder ut de Schuuvlaad kamen. Und dat is ok goot so.

Jürnjakob Swehn is en literarische Figur, man liekers köönt wi seggen, em hett dat geven. Sien richtige Naam is Carl Wiedow - un he kümmt vun dat lütt Dörp Glaisin in Meckelnbörg. Vele hunnert Breven schrifft he na Huus an sien Moder un vertellt dorin vun de Överfohrt na Amerika in 't Johr 1868, vun dat niee Leven in dat grote Land, dat meist so wiet weg is as de anner Siet vun den Maand. In Iowa buut he sik en seker Leven för sik, sien Kinner un Kinneskinner op.

De Dörpschoolmeister leest Moder Wiedow de Breven vör, schrifft ok torüch un sorteert allens. Johannes Gillhoff is de Söhn vun dissen Schoolmeister, he stellt den Roman tohoop, so as wi em kennt. Carl Wiedow kriggt den Namen "Jürnjakob Swehn". Liekers dat Book meist hoochdüütsch schreven is, wiest dat op wunnerbore Wies de Welt und dat Leven vun de plattdüütschen Inwannerers in de Niee Welt. De Humor un de philosophisch' Opfaten vun den Schriever treckt sik as en roden Faden dörch dat Book.

Nee, hoge Literatur is dat wiss nich, man dat Bild vun de Minschen in düsse besünner Situation, dat Leven in Amerika mit de ole Heimat in 'n Kopp - dat allens is so goot drapen un is ok vundaag noch dat Lesen weert.

Ik heff den Roman as dtv-Grootdruck funnen, goot för uns' slechten Ogen! Denn stell ik doch de Fraktur-Utgaav torüch in 't Bökerschapp!

Marianne Ehlers

Literaturangabe:

Gillhoff, Johannes: Jürnjakob Swehn, der Amerikafahrer

München: dtv 2003. 329 S. 9 Euro

ISBN 3-423-25185-9

***

UT DE GILL

As nee Maat begrööt wi Karl-Heinz Nissen ut Lübeck.

***

6. Plattdüütsch-Daag 2004 in Schleswig-Holstein

An 'n 11. September 2004 , Klock 9, geiht dat los in Sleswig: De Noordelvsche Arbeitskrink "Plattdüütsch in de Kark" laadt in na Sleswig ünner dat Motto "Plattdüütsch Kark – Gott sien Wark op goden Kurs". Gäst ut 't ganze Land in den Sleswiger Doom: Begröten – Utstellungen – Bökerdisch – Warkstäden usw. –

Klock 11 Gottsdeenst, dorna Talk-Runn (mit den Bischop Dr. Knuth un den Landdagspräsidenten Heinz-Werner Arens). Klock halv twee Meddag, dorna vun Klock 14.30 an Arbeitsgruppen, un Klock 16.15 Chorsingen un Reis'-Segen.

Die neue Folge Blätter der Fehrs-Gilde erscheint seit Juli 1998 mehrmals im Jahr,

herausgegeben vom Vorstand. Schriftleitung Heinrich Kahl und Bernhard Laatz.

Meinungen und Beiträge an die Fehrs-Gilde, Gerhart-Hauptmann-Weg 17, 21509 Glinde;

Fon (040) 710 42 95; Fax (040) 710 89 78 ; eMail: info@fehrs-gilde.de; Internet: www.fehrsgilde.de