Blätter der Fehrs-Gilde
Fehrs-Gilde, Verein zur
Förderung des Niederdeutschen e. V.
neue Folge Nr. 22 März 2004 1 €
Mien Moderspraak, wo klingst
du schöön!
Wo büst du mi vertruut!
Weer ok mien Hart as Stahl un Steen,
du dreevst den Stolt herut.
. . . . . .
un singt keen Nachtigall!
Mi loopt je gliek in’
Ogenblick
de hellen Traan’ hendal.
Klaus Groth
(Schreibung heutigen Gegebenheiten angepasst)
Die neue Folge Blätter der Fehrs-Gilde erscheint seit Juli 1998 mehrmals im Jahr,
herausgegeben vom Vorstand. Schriftleitung Heinrich Kahl und Bernhard Laatz.
Meinungen und Beiträge an die Fehrs-Gilde, Gerhart-Hauptmann-Weg 17, 21509 Glinde;
Fon (040) 710 42 95; Fax (040) 710 89 78 ; eMail:
info@fehrs-gilde.de; Internet: www.fehrsgilde.de
D e E i k b o o m
Ik weit einen Eikboom, de
steiht an de See;
de Noordstorm de bruust in
sien Knäst;
stolt reckt hei sien mächtige
Kroon in de Höh;
so is dat al dusend Johr
west.
Kein Minschenhand de hett em
plant;
hei reckt sik von Pommern bit
Nedderland.
Ik weit einen Eikboom vull
Knorrn un vull Knast,
up den fött kein Biel nich un
Äxt.
Sien Bork is so ruug, un sien
Holt is so fast,
as wier hei mal bannt un
behext.
Nix hett em daan, hei ward
noch stahn,
wenn wedder mal dusend von
Johrn vergahn.
Un de König un siene Frau
Königin
un sien Dochter, de gahn an
den Strand.
„Wat deit dat för ’n
mächtigen Eikboom sien,
de sien Telgen reckt aever
dat Land?
Wer hett em pleegt, wer hett
em heegt,
dat hei siene Bläder so lustig
röögt?“
Un as nu de König so Antwuurt
begehrt,
trett vör em en junge Gesell:
“Herr König, Ji hefft Ju jo
süs nich drüm scheert,
Jug Frau nich un Juge
Mamsell!
Kein vörnehm Lüüd, de hadden
Tiet,
tau seihn, ob den Boom ok
sien Recht geschüht.
Un doch gräunt so lustig de
Eikboom upstunns;
wi Arbeitslüüd hewwen em
wohrt;
de Eikboom, Herr König, de
Eikboom is uns,
uns plattdüütsche Spraak is
’t un Oort.
Kein vörnehm Kunst hett s’
uns verhunzt;
fri wüssen s’ tau Hööchten
ahn Königsgunst.“
Rasch gifft em den König sien
Dochter de Hand;
„Gott seg’n Di, Gesell, för
dien Reed!
Wenn de Stormwind eins bruust
dörch dat düütsche Land,
denn weit ik ne sekere Steed:
Wer eigen Oort fri wünn un
wohrt,
bi den is in Noot ein tau ’n
besten verwohrt.“
Fritz Reuter
Wenn wi op de nedderdüütsche Spraak kiekt, dorop, wo de togangen kamen is, denn weet wi, dat disse Spraak öller is as uns’ hoochdüütsche Spraak. Dat Nee-Hoochddüütsch, wat wi hüüttodaags snackt, dat is nich öller as rund fiefhunnert Johr; dat geiht trüch op Luther sien Düütsch, dat he vun de kursassisch Kanzleespraak öbernahmen hett. Vör achthunnert Johr jedenfalls snacken de Minschen, de südlich vun Neddersassen wahnen, bit hin na de Alpen, middelhoochdüütsche Dialekten, un hier, in’ n Noorden, wörr to de Tiet Nedderdüütsch snackt, Middel-Nedderdüütsch, so as de Hansekooplüüd rund üm de Noord- un Oostsee dat bruken; un as de Hanse ophöll to bestahn, do wörr ut dat Middel-Nedderdüütsch mit de Tiet dat Nee-Nedderdüütsch
Wo dat togahn is, as de Spraken anfungen hebbt, dor öber weet wi nich veel. Man wi weet hüüttodaags en beten wat öber Verwandschopen vun de Spraken, un öber Strukturen.
Minschenspraken hebbt al lang bestahn, dusende vun Johren, man de Wetenschop vun de Spraken is noch jung. Spraken hebbt sik verännert, hebbt ehr Strukturen mit de Tiet ännert, hebbt ümmer un ümmer wedder Wöör opnahmen un anner Wöör afleggt un utscheed. De neen Wöör, de mit de lopen Tiet hintokamen m ü s s e n , de hebbt de Minschen to ’n Deel nee utdacht, to ’n Deel ok ut anner Spraken, vun ehr Nabers, öbernahmen
Strukturen, Formen vun de Spraak hebbt de Minschen öber hunnerte vun Johren in ’n Kopp hatt un in ’n Kopp beholen. Se hebbt dat eben kunnt, dat ‚richtige’ Spreken. Keen Schoolmeister hett ehr dor rinfummelt in dat, wat se un wo se snackt un utseggt hebbt. Spraak un Seggwiesen sünd öber Johrhunnerte hin bruukt un pleegt worrn. De Spraak weer goot för ’t Verstännigen ebenso as ok för den Transport vun Dichtung, vun Määrken, vun Geschichten, Gedichten un Leder. Öber vele Johrhunnerte hinweg sünd Gedichten un Geschichten vun enen Minschen op den annern un vun Generatschoon to Generatschoon wiederseggt un wiedervertellt worrn. – Dat, to ’n Bispill, wat Willem Wisser vör knapp hunnert Johr in Oostholsteen sik hett vertellen laten, vun Manns- un Froonslüüd, dat is to ’n gröttsten Deel meist tweedusend Johr oolt. – S o oolt – un öller – is de Spraak vun de Sassen, de Neddersassen, de hier in Noorddüütschland ansässig weern
Un de
Grammatik?
D e is veel jünger, is villicht 150 Johr oolt.
Keen Minsch hett vör mehr as tweehunnert Johr dor an dacht, Nedderdüütsch, de Spraak, de hier spraken wörr, dörch de Brill to bekieken. D a t füng eerst an, as de hoochdüütsche Spraak bekeken wörr, vör rund tweehunnert Johr, vun Humboldt un anner gelehrte Lüüd.
Dat in de Scholen Grammatik lehrt wörr, dat hett woll eerst anfungen, as de Kinner Frömdspraken lehren müssen. Een Frömdspraak hebbt se ja all lehrt, de in Noorddüütschland opwüssen: Hoochdüütsch. Ehr Moderspraak weer ja Nedderdüütsch, un Nedderdüütsch keem in de Scholen, de de Kinner besöchen, man ganz wenig vör. Dat frömde Hoochdüütsch müssen se lehren.
Man se lehren dat nich so, dat ehr toeerst de Grammatik bipuult wörr! Nee, se lehren dat dörch praktischen Ümgang mit de Spraak [ learning by doing ]. Dat heet, se hören vun ehren Schoolmeister Hoochdüütsch, se snacken dat na, un wenn se konfirmeert wörrn, denn hören se ok vun de Kanzel dal Hoochdüütsch. So lehren se dat verstahn, un en poor vun jem lehren dat denn ok snacken. – (Un so, op disse Oort, hebbt in dat 16. un 17. un 18. Johrhunnert ok Jungs, de op Latienscholen güngen, to ’n Deel ehr Latien lehrt.)
Un wenn hüüttodaags en meent, Spraken lehren güng man blot, wenn toeerst Grammatik büffelt warrt, denn segg ik: Dor hett ’n Uul seten!
Spraken lehren geiht op de direkte un natürliche Oort toeerst öber ’t Ohr (tohören), denn öber de Tung (naspreken), denn (villicht) ok noch öber de Hand (schrieben), un to allerletz öber ’n Verstand. Un dat geiht ok mit de Ogen (lesen): – So seggt de Lüüd in Finnland: „Ich habe Deutsch gelesen“, un se meent dor mit: „Ich habe Deutsch gelernt“. - Dat bedüüd: de, de en Spraak lehren will, bruukt nich unbedingt en Grammatik-Book.-
Grammatik is en Oort un Wies, wo man en Spraak bekieken kann, is en Aspekt, is keen Rezept to ’n Spraken-Lehren. Grammatiken sünd keen Vörschriften, se geevt un schrievt nix vör, veelmehr be-schrievt se, sünd deskriptiv. Un se sünd Ansichten, un de een Minsch kann disse, de anner kann en anner Ansicht hebben. Wenn wi weten wöllt, wat godes Plattdüütsch is, denn laat uns nakieken un hinhören na de groten Schrieverslüüd, so as na Klaus Groth, Fritz Reuter, John Brinckman, Johann Hinnerk Fehrs, na Bossdorf un Gorch Fock, Wilhelmine Siefkes, Alma Rogge un Willem Wisser, laat uns rinkieken na den ‚Reinke Voss’ un in de plattdüütschen Bibeln!
Grammatiken richt’ sik männichmal ok na Ideologien: Nu is mi vör ’n poor Daag en Artikel in de Hannen fullen*), dor steiht binnen, dat in de DDR de Konjunktiv afschafft wörr; (he sull nich mehr bruukt warrn). – Ik denk mi, dat hangt mit de dore Ideologie tosamen: <Alles ist real-existent: Das Sein bestimmt das Bewusstsein>
("... weil, so schließt er messerscharf, nicht sein kann, was nicht sein darf ")x. Hier in ’n Westen geev dat to de Tiet Linguisten, de snacken dorvun, dat in de Scholen de <elaboreerte Code> nich bruukt warrn sull, dat de Schölers sik an den <restringeerten Code> wennen sullen. – Un ik fraag mi: Sull denn nu Plattdüütsch dor ok goot för sien, goot för dat eenfache, dat simple Snacken? Plattdüütsch as Muster för ’n restringeerten Code, för ’t ganz eenfache Snacken un Schrieben? En Spraak för ganz eenfache Lüüd? – Wenn sik disse Ansicht dörchsetten sull, denn weer ’t eerst richtig platt !
H.K.
*)
Rheinischer Merkur
"Dat mit den Gloven ‚Plattdüütsch is
Volksspraak un anners nix!’, dat weer reinweg Biesterkraam. So veel wi hüüt un
dissen Dag vun Spraken afweten doot, mööt dat richtig heten: En Spraak, jeedeen
Spraak up de Welt, is un kann allens, wat de Minsch mit ehr anstellt: Ok uns
Platt kann dorüm in’ n Grunn för allens dögen – wi mööt bloots wüllen un dat
versöken!"
Dr. Claus Schuppenhauer
De Redakschon
loovt för de eersten dree Lesers vun disse Utgaav, de all de Konjunktiven
richtig rutsöökt, de hier in de Nr. 22 to finnen sünd, Bookpriesen ut: Dreemal
Günter Harte sien „Scharp un sööt, Humor op Platt“.
[Inschicken an
Heinrich Kahl, Hoopwischen 3, 22397 Hamburg].
En Neologismus, wat is dat? Dat is en Woort, dat to ’n
eersten Mal na en Wöörbook rinkümmt. Vun disse Oort Wöör sünd in den neen SASS,
in uns’ plattdüütsch Wöörbook, en ganze Reeg to finnen, so as dat Woort Cent, Gaspedal, Footballspeel, Eenbahnstraat, Kontouttog, Paddlöper, un
so wieder.
Öber disse neen Wöör hebbt sik en poor Plattsnackers
opreegt un sünd ganz bannig öber de Fehrs-Gill un öber de Wöörbook-Bearbeiters
hertrocken. Se meent, dat nee Wöör för Plattdüütsch öberhaupt nich in Fraag
kamen dörven. Se weet ok gor nix dorvun af, dat anner Spraken dit Stück Arbeit
al vör vele Johren achter sik bröcht hebbt, so as dat Hoochdüütsche, dat
Däänsche, dat Hollännsche, un all de annern lebennigen Spraken, de klook ehr
Ümwelt bekieken doot un dorför sorgt, dat se nich achterut segelt un denn blot
noch för ’t Museum döögt. – So steiht
nu in dat Hamburger Abendblatt vun ’n
2. März 2004 in enen Artikel, dat 700 nee Wöör – hoochdüütsche Wöör – riep
weern för ’t Lexikon, 700 nee Wöör in een Johrteihnt! Dat Institut för Düütsche
Spraak in Mannheim sorgt dorför, dat de neen düütschen Wöör opnahmen ward in de
Wöörböker. So kennt de Hoochdüütschen nu ok dat, wat wi "Neologismus" nöömt. Dorto höört bi ehr de "Baby-Klapp", de "Lichter-Keed", de "Leit-Kultur" und dat "Week-Ei" ebenso as "anklicken", "duppeltklicken", "Klammer-Aap" un "Fast-Nett",(de wi hier dat
eerste Mal op Platt bruukt, un de dor natürlich hoochdüütsch sünd).
To dit Thema ("Neologismen") stünn nu vör
mehr as ’n Viddeljohr in den "Rheinischen
Merkur" vun ’n 18. September 2003 en Artikel, de dor öber schrifft,
dat in Rom, in ’n Vatikan, en Book rutkümmt, dat heet "Lexicon recentis latinibus",op Düütsch so veel as
"Wörterbuch (des) heutigen (neuen) Lateins". Dit Book hett 728 Sieden
un kost’ 100 €, un dor in findt sik mehr as 400 N e o l o g i s m e n. De Bearbeiter seggt, dat nee Book weer nu
beter as dat ole, denn dor wörr Öberflüssiges streken un Notwenniges rinbröcht.
To de neen Wöör un Utdrück in dat Vatikan-Book höört
to ’n Bispill de "Skinhead", för
den in unsen neen SASS ok noch en Woort fehlt. (Sull de bi uns villicht "Stoppelhoor-Kopp" oder "Glatt-Dassel" heten?) In Rom
denkt se ok dor öber na, wo se den "Globetrotter"
nömen wöllt. –(Kunn he bi uns nich "Kontinenten-Pedder" heten?
Den doren Professer in Rom hebbt se fraagt, woto he
sik de Arbeit maakt. He hett antert: Dat de, de sik op Latiensch utdrücken
wöllt, ok dat richtige Woort finnen köönt. Un wi seggt för uns op disse Fraag:
Dat de, de sik op Platt utdrücken will, ok dat richtige plattdüütsche Woort
finnen kann. – Wenn en dat nich kunn, denn weer Platt keen lebennige Spraak
mehr, denn weer dat man blot noch en Relikt, en Naschrapels, un höör na ’t
Museum rin!
H.K.
Steffi Hornbostel, en Bookhändlersch ut
Salzhausen ("Solthusen"?)
seggt öber den neen SASS: "Dat Book hett ok Wöör för de Dingen un dat Doon
vun hüüt. De Spraak kümmt nich mehr so öllerhaftig her as fröher."
"Plattdüütsch sall leven", so heet en
Rubrik in en Heimatblatt. Dor hett bit 1989 Hans Hansen Palmus Monat för Monat
plattdüütsche Artikels schreben, bit he dootbleev, un vun 1989 bit hüüttodaags
is dat dor in dat Blatt ok plattdüütsch wiedergahn.
Wenn du jeden Monat dien plattdüütsche Kolumm schriffst,
denn kümmst ok mal in Verlegenheit, wenn di en na wat fragen deit un Hölp
bruukt. So keem dor nu disse Anfraag
"Ik heff wat schreben öber Poggenstöhl, köönt Se dor mal na’n Rechten
kieken? " – Denn geihst bi un kickst dat na. –
"Poggenstöhl"
– De Lüüd,
de ’n beten wat vun Plattdüütsch kennt, de weet, wat dat is. In Bayern seggt se
Schwammerln dorto. …“De Dinger smeckt, ik heff graad welk in de
Pann. Pfifferlinge…“, schrifft de Schrieversch.
Holt stopp! Dor musst du al mit rode Dinte bi! Dat
Woort "Pfifferling" kann so nich blieben. De Plattdüütschen kennt
öberhaupt keen "pf"; se seggt "Peerd" un "Pund"
un "Pann".
Nu sallst du en anner Woort söken för Pfifferling. – Nee, mit den
hoochdüütschen Pfiff hett he nix to
doon! Veelmehr mit den Peper, he
smeckt ’n beten dorna. – Sallst em nu Peperling
nömen?
Ach wat! Kiek man mal bi Mensing na! – Dor findst bi
dat Woort "Swamm" den
Hinwies, dat de Minschen in Angeln un Swansen mit "Swamm" (Plural Swamms oder Swämm) dat betekent, wat nu in de plattdüütschen Wöörböker mit "Poggenstohl = Froschstuhl"steiht,
"der allgemeine Ausdruck für Pilze
jeder Art".
Dat is villicht ’n beten to ’n Högen, dat Woort "Poggenstohl", as wenn dor de
Pogg op sitt un de Been bummeln lett. Man sachlicher is doch dat Woort "Swamm", un nehger bi ’t
Hoochdüütsche is dat ok, un jedereen kann dat goot verstahn, dit ganz un gor
plattdüütsche Woort.
Un nu to den hoochdüütschen "Pfifferling": Kannst em doch ok nich "Peperpoggenstohl" nömen! Dat weer doch to appeldwatsch! – Nee, "Peperswamm" sall he heten! Dat höört sik goot an, un
jeedeen kann sik dor wat bi vörstellen.
De Schrieversch harr noch ’n poor Namen vun
Poggenstöhl in ehren Artikel: "Butterpilz",
"Steinpilz", "Birkenpilz". – Wi köönt uns nu al denken,
wo de heten köönt: "Botterswamm",
"Steenswamm", "Barkenswamm". - Dat is goot
plattdüütsch, un wenn dor nu ok wedder Beter-Weters kaamt un Ackewars maakt,
denn is hier liekers en Stück Spraak lebennig worrn! - Plattdüütsch sall leben!
Ok mit nee Wöör!
H.K.
* * *
Alt’na (Altona), Brunswiek (Braunschweig), Düüsborg (Duisburg), Ebsdörp (Ebstorf), Flensborg (Flensburg), Griepswoold (Greifswald), Hannober (Hannover), Immenbüttel (Bienenbüttel), Kolenkarken (Kaltenkirchen), Lünborg (Lüneburg), Nee-(Nie)münster (Neumünster), Olschloo (Oldesloe)), Pinnbarg (Pinneberg)), Rendsborg (Rendsburg), Seebarg (Segeberg), Traavmünn (Travemünde), Ulzborg (Ulzburg), Vechte (Vechta), Willemsborg (Wilhelmsburg).
Se is op vele Rebeten för dat Plattdüütsche togang,
as se ok sülvens seggt. Nich wegtodenken in unse "nedderdüütsche
Welt". 1953 in Garding op de
Halfinsel Eiderstedt boren un in dat
lütte Dörp Welt (ok op Eiderstedt) opwussen, is se mit uns’
Spraak groot worrn, hett ehr nie nich vergeten un steiht dorför!
Marianne Ehlers hett in Husum ehr Abitur maakt un denn in Hamborg Bibliothekswesen studeert. Afslaten hett se dat as
Diplom-Bibliothekarin. Dorna kemen ’n poor Johr Arbeit in de Stadtbökeree Elmshorn. Twischendörch wörr heiraadt,
un de Familie kompletteer sik mit twee Döchter (nu 22 un 20) un twee Söhns (nu
19 un 16 Johr oolt),
un…all snackt se Platt. Marianne Ehlers nöömt dat
"Moderspraak-Snacker".
Siet Johren leevt se mit ehr Familie in Kellinghusen, in ’n Kreis Steinburg. Un al mehr as söven Johr arbeidt se in de
Stadtbökeree Kellinghusen. As sik dat vun sülvens versteiht: De plattdüütsche
Spraak warrt ok in disse Arbeit hooch hollen, wo ’t man jümmers geiht.
Bi den SHHB ("Schleswig-Holsteinischer
Heimatbund") is se mit ehr Ideen un Mitarbeiden nich wegtodenken. Wat
steiht nich allens op ehren Plaan: Seminoren för Kinner un Jugendliche,
Fortbildungen för Mitarbeider/innen in Kinnergoorns un för Lehrer/Lehrerinnen
in Tosamenarbeit mit den SHHB, in ’t Plattdüütsch-Zentrum in Leck un mit de Schoolämter in ’t Land.
Man dat is noch nich allens, nee, se is ok
Vörsittersch vun de "AG Nedderdüütsch" in den Kreis Steinburg,
Lidmaat in den "Plattdüütschen Raat för Sleswig-Holsteen" un Delegeerte
in ’n "Bundesraat för Nedderdüütsch". Se gifft
Volkshoochschool-Kursen för Plattdüütsch un organiseert plattdüütsche Lesungen
un Vordrääg in Kellinghusen. Fraagt man Marianne Ehlers, wat dor noch Tiet för
wat anners blifft, denn nickköppt se vergnöögt un vetellt vun egen Lesungen un
Vördrääg op Plattdüütsch un Hoochdüütsch (mitünner ok mit Musik). Un dat
Schrieven kümmt ok nich to kort. Dat gifft plattdüütsche Vertellen vun ehr
(geern in Richtung Krimi) un ok Lyrik. För ehr Richt "Krimi" gifft dat
dat beste Bispill: "Strümp över ’n Kopp", womit se in dat Book
"Dat eerste Maal", rutgeven in’t Johr 2000 vun den NDR, dorbi is – en
ganz vigeliensche Vertellen. 25 plattdüütsche Geschichten wörrn utsöcht vun
mehr as 2200 Insendungen, un Marianne Ehlers weer dorbi!
In "Mien
Moderspraak" is se mit binnen un ok in Anthologien findt man ehr, as
dor sünd "Swartsuer", "Voss un Haas" un "Plattdüütsch leevt". Dat
letzt nöömt Book, rutgeven vun Gesche Scheller bi ’n Quickborn-Verlag, is jüst
in dat "Quickborn-Heft 4/2002 Zeitschrift für plattdeutsche Sprache
und Literatur" rezenseert worrn.
Lidmaat in de Fehrs-Gill is se geern. Se seggt, dat
is en Plicht un en Opgaav för ehr as "Steinburgerin", is dat doch
de Heimat vun Johann Hinrich Fehrs!
Dat allens verbindt sik in
Arbeit, de se geern deit, un Hobbys, de ehr Freid maakt. Dorto kümmt aver ok
noch ganz wat anners: in ’n Goorn in de Eer rümwöhlen, wat wassen laten un …
wiede Radtouren maken! Dor fraagt man sik, wann slöppt se egentlich? - Wiederhin wünscht wi ehr veel Knööv
un Höög bi all dat, wat se deit.
So wiet weg is dat, meist harrn wi dat al vergeten.
Ik snack vun dat lütt Book, dat sik fröher ümmer in’ t Bökerschapp verkrapen
hett. Keen Wunner, dat weer man small un sehg na nix ut. Man leest hebbt wi dat
woll all mal, "Das Gemeindekind" vun Marie von Ebner-Eschenbach. Ik
weet noch, ik funn dat in uns’ Schoolbökeri – to en Tiet, as ik de mehrsten
Böker al dörch harr – un ik heff dat leest, man hangenbleven is nich veel. Ik
glööv, ik weer noch to jung för dat Book.
Nu krieg ik dat wedder op ’n Disch, op Plattdüütsch
ünner den Titel "Pavel, dat Gemeendekind" – un ik wunner mi eerstmal.
Düsse Geschicht, as hoochdüütsche Novell’ rutkamen in dat Johr 1887 un in 2003
as Navertellen översett vun Anetta Schulz in ’t Plattdüütsche, ja, geiht dat?
Ik heff markt, dat geiht. Toeerst dach ik mi, wat
schall dat egentli, düsse ole Geschicht is doch nix mehr för vundaag, för uns moderne
Tiet? Marie von Ebner-Eschenbach vertellt dat harte Leven vun twee Kinner, Jung
un Deern – de Vadder ophungen wegen Mord, de Mudder in ’t Tochthuus. De Deern
kümmt de beter Deel to, se warrt in en Kloster optrucken. De Jung fallt de
Gemeende to Last, is bald de "Sünnenbuck" för all dat Lege, wat
passeert. An ’n Enn wannelt he sik – ut sik sülven rut, un he geiht nich ünner,
he winnt.
Is doch nich so wiet weg vun uns, düsse Geschicht,
dücht mi. Ebner-Eschenbach gellt as Realistin, se will wiesen, dat en Minsch
nich blot dat is, wat he arvt hett un wat dat "Milieu" ut em maakt.
He kann, wenn he dat blots will, sien "beter Ik" vörkamen laten, ut
egen Knööv. Un dormit sünd wi ok al merrn in uns’ Tiet. Wo oft seggt wi: ach,
de kann ja gornix dorför, bi de Öllern, bi de slechten "sozialen
Bedingungen", de mutt ja so blieven! Un denn sünd wi verbaast, wenn he sik
besinnt un doch noch wat ut em warrt. So ’n Bispillen kennt wi doch all.
Un dorüm kann uns disse Novell ok vundaag noch wat
geven, se hett nix to doon mit Dörpsromantik, mit den Snack "Fröher weer
allens beter" – un jüst dat is en goden Grund, se in’t Plattdüütsche to
översetten. Geschichten vun fröher, meist noch sülvstbeleevt, gifft dat noog in
de plattdüütschen Böker. Nix dorgegen, man wat wi ok bruukt, wat wi uns
wünscht, is gode Literatur.
Anetta Schulz hett de Novell navertellt, hett se
körter maakt un sik op dat "Wassen un Warrn vun Pavel" konzentreert.
Dat hett se goot entscheed – un se höllt den Leser dormit bi de Stang. Ik heff
dat Book meist in en Rutsch dörchleest, mi hett dat bannig interesseert, wat
passeert. Dat is spannend un "schlüssig". Se is dicht an den
Original-Text bleven, un dat passt so as dat is. Veles, wat snackt warrt, hett
se hoochdüütsch övernahmen, um en Indruck vun de Denk- un Spreekwies to geven.
För mien Geföhl harr dat nich schaadt, de Lüüd ok dörchgahn platt snacken to
laten. De Geschicht üm Pavels Leven is nich regional fastleggt, se harr ok goot
in den plattdüütschen Spraakruum spelen kunnt.
Ik freu mi över düt Book, dat de Mohland-Verlag in ’n
letzten Harvst op den Markt bröcht hett, rechttiedig to de "Plattdüütsche
Bookmess" in Hamborg. Un ik gratoleer Anetta Schulz to düsse Översetten.
Villicht gifft dat ok bald en Book mit egen Geschichten vun ehr? Dat wünsch ik
mi!
Marianne Ehlers
Schulz, Annetta: Pavel, dat Gemeendekind. Goldebek: Mohland 2003, 56 S. ISBN 3-936120-52-8
Wi
begrööt veer nee Maten:
Margret Hamann ut Hamborg, Ilse Pisulla ut Hamborg,
Inge Scherrer ut Nepean, Ontario / Kanada,
Detlef Westphal ut Quickborn
Fro Scherrer schrifft (1. Februor 2004): "Wie ik an ’t Telefon seggt heff, schrief ik Se hüüt noch en lütte note, üm mi nochmols sehr hartlich to bedanken för dat wunnerschöne Book "Ok op Plattdüütsch geiht dat goot". Dor kann nu jedereen, de dat Interesse hett, würklich Plattdüütsch lehren. Mien Mann, de sik ok sehr dorför interesseren deit, hett ok schon mehrmals rinkeken, denn nu weet he doch, wat he lesen deit.
Ik betracht dit as en würklich sehr grootordig Geschenk un bün Se un de Fehrs-Gill dankbor dorför, dat Se mi dat tokomen loot. …
Nu wünsch ik Se un de Gill nochmols allens Gode un verbliev mit hartliche Gröten as Ehre
* * *
Quickborn-Pries 2004
De 'Quickborn-Pries', den de 'Quickborn, Vereinigung für niederdeutsche Sprache und Literatur e.V.',
Hamborg, all twee Johr utloovt, geiht för dit Johr ( 2004 ) an Fro Cornelia
Nenz, Neestrelitz.
Fro Nenz is Direktersch vun dat
‚Fritz-Reuter-Literaturmuseum’ in Stavenhagen. – Bit 1991 hett se as
Dramaturgin un Intendantin bi dat staatlich Folklore-Ensemble in de DDR
arbeidt, un nu is se al teihn Johr, siet 1993, an de Spitz vun dat
Reuter-Museum, hett dor ok de Lien bi dat Renoveern 2001 to ’n groten Deel
bestimmt.
Se maakt nu Propaganda för dat Museum, is as Reuter
sien Anwältin in ’t ganze Land ünnerwegens un hett al allerhand weertvulle
Stücken för dat Museum an Land halen kunnt. Öber Reuter sien Fro hett se en
Biographie schreben un hett ok den Katalog för dat Reuter-Museum tosamenstellt.
Mit Fro Nenz warrt to ’n eersten Mal en
Persönlichkeit ut de neen Bunnslänner ehrt.
De Pries is mit 2000 € doteert un warrt dit Johr
privat sponsert. Utgeben warrn sall he
an ‘n 12. Juni 2004 in Hamborg. De Laudatio höllt Hartwig Suhrbier vun ’n
Westdüütschen Rundfunk.
* * *
Plattdüütsche
Schoolmeister-Dag in Kiel
Dat gifft in Sleswig-Holsteen en Institut för’t Beter-Warrn un Beter-Maken an Scholen ("Institut
für Qualitätsentwicklung an Schulen"). Dit Institut hett nu inlaadt to
en Dagfohrt in Kiel an ’n 14. April to dat Thema: "Plattdeutsch –
Kulturgut in Schleswig-Holstein?!" Dat Optakt-Referat höllt Dr. Reinhard
Goltz vun dat Institut för nedderdüütsche
Spraak in Bremen. Keen wat weten will, kann anropen bi
Dr. Goltz in Bremen: (0421 / 32 45 35).
Besöök ut Japan
An ’n 19. April kümmt Mr. Yasuji Waki ut Japan to
Besöök bi de Fehrs-Gill un bi dat Zentrum för Nedderdüütsch in Ratzborg.
(ZfN , Domhof 41, Ratzeburg). Dat Thema is: "Nedderdüütsche Literatur in
Japan, japaansche Literatur op Platt". Dorto leest Heinrich Kahl
plattdüütsche Määrken un Määrkenballaden
un en plattdüütsch Haibun (Haibun =
Reis'bericht mit inpasste Haiku). – Na dat Lesen Utspraak. – Maten vun de
Fehrs-Gill (un ok Gäst') köönt sik anmelln bi de Fehrs-Gill.
Maandag, den 19. April 2004, Klock 4 bi dat
ZfN in Ratzborg.- Kostenbidrag: 2,50 €
* * *
"GOLLEN PROMOTION"
för Peter Martens
Bi de Absolventenfier vun de Universität Hamborg, ‘Fachbereich Sprach-, Literatur- und
Medienwissenschaft’, an ’n 30. Januor 2004, hett uns’ Maat Prof. Dr. Peter
Martens de Oorkunn vun den Dekan in de Hand kregen. – Peter Martens harr sienen
Dokter-Titel "Doktor der Philosophie" an ’n 6. Juli 1953 kregen. Sien
Dokterarbeit heet domals: "Vergleichende
Untersuchung der Sprachmelodie in der Hamburger und Münchener
Umgangssprache".
In en lütte Anspraak bi de Absolventenfier hett Peter
Martens seggt, wat för ’n Grund dat harr, dat he eerst so laat (fief Johr later
as sien Fro) promoveern kunn: He weer 8 ½ Johr in Uniform rümlopen
(Militär-Deenst, un dorna Gefangenschop in Marokko, USA un Frankriek). – To ’n
Utgliek harr he denn bit to sien 80. Johr an de Universität Hamborg lehrt.
Nu kunn Peter Martens bi de Absolventenfier sien Book
"Ook op Plattdüütsch geiht dat goot" för de "Abteilung Niederdeutsch – Hamburgisches Wörterbuch – im
Germanischen Seminar I der Universität Hamburg", woneem Prof. Dr.
Jürgen Meier vörsitten deit, öbergeben.
* * *
Dat Niee Testament nu op ’n
Markt
To glieker Tiet mit Peter Martens sien "Ok op Plattdüütsch geiht dat
goot" is bi Wachholtz "Dat Niee Testament – de Frohbott vun
uns Herrn Jesus Christus" (översett ut den greekschen Urtext vun
Karl-Emil Schade) rutkamen. – So is nu na "De
Psalmen", na "Dat Ole
Testament" un "De
Apokryphen" (de för de Maten vun de Fehrs-Gill as Johrsgaven utdeelt
worrn sünd), de hele Bibel in de Översetten vun Karl-Emil Schade kumplett. –
Dat Niee Testament (Ladenpries 20 Euro) kost’ för Fehrs-Gill-Maten 14 € un kann
bestellt warrn bi den Wachholtz Verlag in 24537 Neemünster, Rungestr. 4.
Nun denn, du Langersehnter,
Willkommen auf der Welt!
Der Mutter, die noch bangend,
dem Vater, der verlangend
dich in den reichen Armen hält!
Es fiel ein Schnee vom Himmel,
und Wetter rast mit Macht:
Da kommt mit Frühlingsglöckchen,
ein zartes Knabenlöckchen -
und siehe! Maiensonne lacht.
wenn nun der Schnee zerrinnt!
Wie du der Eltern Wonne,
sei dir das Leben Sonne,
du gottwillkommen Fastnachtskind!
Klaus Groth
Kiel, am Morgen des 13. Februar 1861
Dies bisher nicht veröffentlichte Gedicht von Klaus Groth befindet sich im Besitz der Familie Homann, Hamburg, deren Urahn Friedrich Homann am 12. Februar 1861 in
Kiel zur Welt kam. Dessen Vater, Julius
Ernst Homann, Buchhändler und Verleger, mit Klaus Groth befreundet, verlegte Werke von Groth und von Storm.
Der von Klaus
Groth mit einem Gedicht bedachte Friedrich
Homann kam später als Arzt an die Elbe. Als er sich von einem Fährmann von
Teufelsbrück nach Finkenwerder übersetzen ließ, fragte der Schipper ihn:
"Wat büst du denn för en? Du büst
woll keen Fischer un keen Handwarker.
Büst du 'n Koopmann?" Als Antwort hörte er: "Ik bün 'n
Dokter." - "Dat is goot, de fehlt uns jüst in Finkwarder!"
Als Doktor
Homann später wieder abfuhr, fragte der Fährmann: "Na, kümmst du
wedder?" - Der Doktor: "Nee." - "Worüm denn nich?" -
"Hier will ik nich Dokter warrn, de Slag Lüüd gefallt mi nich." -
"Dor gewöhnst di an, bliev man hier, wi bruukt di." - So ist Dr. Homann auf der Insel hängen
geblieben.
Einmal ging er nachdenklich auf dem Deich, hinter dem
ein Fischer seine Netze flickte. Der Mann, den er nicht gesehen hatte, rief:
"Büst du de nee Dokter vun Finkwarder?" Als der Doktor antwortete,
"jo, dat bün ik", erhielt er die Antwort: "Denn kannst ok geern
'Goden Dag' seggen!"
Ein zehnjähriger Junge
kam mit einem vereiterten Finger zu Dr. Homann in die Praxis und sagte:
"Dokter, mienen Finger musst du behanneln, deit dat weh? Man een Deel segg
ik di: Nich snieden !"- Dr. Homann wusste, was zu tun war: Während er den
Finger mit Alkohol säuberte, sprach er: "Jungs de blarrt nich. - Kiek mal
ut 'n Finster rut: Wat flüggt dor? Sünd dat Enten oder Möven?" - Dann nahm
er rasch sein Skalpell zur Hand und öffnete den stark geschwollenen Finger. Als
der Junge das Sprechzimmer verließ, kuckte er den Doktor an, zeigte ihm den
Verband mit den Worten: "Dat will ik di seggen, Dokter, ik harr doch
seggt, du sullst nich snieden, nu hest du doch sneden. Un wenn du mal in 'n
Kanal fallst, denn hool ik di kenen Staken hin; denn kannst versupen!"
H.K.